พระธรรมนำสู่ธรรมกาย
ขยายความหลักฐานธรรมกาย โดย พระมหาสมเกียรติ วรยโส (ป.ธ.๙)
คำว่า "ธรรมกาย" ในคัมภีร์อรรถกถา ขุททกนิกาย อิติวุตตกะ ชื่อ ปรมัตถทีปนี เล่มที่ ๒๖ ข้อ ๘๓ หน้า ๒๙๒-๒๙๓ ว่า
ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเยติ ตถาคเตน ภควตา เทสิเต สิกฺขตฺตยสงฺคเห สาสเน ฯ ตํ หิ ธมฺมโต อนเปตตฺตา ธมฺโม จ, อาสยานุรูปํ วิเนยฺยานํ วินยนโต วินโย จาติ ธมฺมวินโย,ฯ อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา วา ธมฺมโต อนเปตตฺตา ธมฺมํ อปฺปรชกฺขชาติกํ วิเนตีติ ธมฺมวินโย ฯ ธมฺเมเนว วา วินโย, น ทณฺฑสตฺเถหีติ ธมฺมวินโย,ฯ ธมฺมยุตฺโต วา วินโยติ ธมฺมวินโย, ฯ ธมฺมาย วา ยถา มคฺคผลนิพฺพานาย วินโยติ ธมฺมวินโย, ฯ มหากรุณาสพฺพญฺญุตญฺญาณาทิธมฺมโต วา ปวตฺโต วินโยติ ธมฺมวินโย, ฯ ธมฺโม วา ภควา ธมฺมภูโต ธมฺมกาโย ธมฺมสฺสามี, ตสฺส ธมฺมสฺส วินโย, น ตกฺกิยานนฺติ ธมฺมวินโย,ฯ ธมฺเม วา มคฺคผเล นิปฺผาเทตพฺพวิสยภูเต วา ปวตฺโต วินโยติ ธมฺมวินโยติ วุจฺจติ ตสฺมึ ธมฺมวินเย ฯ
แปลว่า : บทว่า ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย ความว่า ในคำสอนที่สงเคราะห์ด้วยสิกขา ๓ ที่พระตถาคต คือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงแล้ว เพราะว่า คำสอนนั้น ท่านเรียกว่า ธรรมวินัย เพราะชื่อว่า "ธรรม" เหตุที่ไม่ปราศไปจากธรรมและชื่อว่า "วินัย" เพราะฝึกเวไนยสัตว์ตามสมควรแก่กิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในใจ อีกอย่างหนึ่ง ท่านเรียกว่า "ธรรมวินัย" เพราะแนะนำผู้มีกำเนิดแห่งบุคคล ผู้มีนัยน์ตามีธุลีน้อย ที่ชื่อว่า เป็นธรรม เพราะไม่ปราศไปจากธรรม เหตุที่สมบูรณ์ไปด้วยอุปนิสัย อีกอย่างหนึ่ง ท่านเรียกว่า "ธรรมวินัย" ฝึกด้วยธรรมอย่างเดียว ไม่ใช่ฝึกด้วยท่อนไม้และศาสตรา อีกอย่างหนึ่ง ท่านเรียกว่า "ธรรมวินัย" เพราะวินัยประกอบด้วยธรรม อีกอย่างหนึ่ง ท่านเรียกว่า "ธรรมวินัย" เพราะนำเข้าไปหาธรรมเพื่อมรรค ผล และนิพพานตามลำดับ อีกอย่างหนึ่ง ท่านเรียกว่า "ธรรมวินัย" เพราะเป็นเครื่องแนะนำที่เป็นไปแล้วโดยธรรม มีมหากรุณาและพระสัพพัญญุตญาณเป็นต้น อีกอย่างหนึ่ง ท่านเรียกว่า "ธรรมวินัย" เพราะพระธรรมเป็นเครื่องนำเข้าไปหาธรรมของพระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้เป็นองค์ธรรม ผู้เป็นธรรมกาย ผู้เป็นเจ้าของธรรม ไม่ใช่นำเข้าไปหาธรรมของนักตรรกทั้งหลาย อีกอย่างหนึ่ง ท่านเรียกว่า "ธรรมวินัย" เพราะเป็นเครื่องแนะนำที่เป็นไปแล้วในธรรม คือ มรรคผลหรือในธรรมอันเป็นวินัยที่จะพึงให้สำเร็จ ในพระธรรมวินัยนั้น
ขยายความ : พระอริยสาวกเป็นอันมาก ผู้ปฏิบัติตามธรรม คือ อริยมรรคมีองค์ ๘ อันประเสริฐ จึงบรรลุธรรม (ปตฺตธมฺโม) ตั้งอยู่ในธรรม (ธมฺเม ฐิโต) รู้แจ้งธรรม (วิทิตธมฺโม) เป็นธรรมภูต คือ ธรรมกาย ซึ่งเป็นเครื่องนำเข้าไปหาพระธรรม คือ พระธรรมกายของพระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้เป็นองค์แห่งธรรม ผู้เป็นพระธรรมกาย ผู้เป็นเจ้าของแห่งธรรม ดังที่ท่านกล่าวไว้ในฎีกาวินัยชื่อ สารัตถทีปนีว่า
"พระอริยบุคคลทั้งหลาย ย่อมเป็นผู้ไม่ละเว้นไปจาก ธรรมสรีระ (กายแห่งธรรม) ของพระศาสดา เพราะกระทำพระธรรม (ธรรมกาย) ที่พระศาสดาทรงเห็นแล้วให้ประจักษ์แก่ตนเอง(ด้วยปัญญาจักษุ) ฯ"
และในอรรถกถาแห่งวักกลิสูตรว่า "ผู้ใดเห็นธรรม (ธรรมกาย) ผู้นั้นชื่อว่า เห็นเราตถาคต เพราะธรรมกายแล คือ พระตถาคต" ดังนี้เป็นต้น ฉะนั้น พระอรรถกถาจารย์จึงกล่าวว่า "ท่านเรียกว่า ธรรมวินัย เพราะพระธรรมเป็นเครื่องนำเข้าไปหาธรรมของพระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้เป็นองค์ธรรม ผู้เป็นธรรมกาย ผู้เป็นเจ้าของแห่งธรรม ดังพรรณนามาฉะนี้ ฯ
